Đặc sản Cá sỉnh Yên Bái
Bạn đánh giá: 1 / 5
- Chi tiết
- Được đăng: Thứ tư, 15 Tháng 4 2020 08:00
- Viết bởi Admin2
- Lượt xem: 1756
Mường Lò có tiếng không chỉ ở câu ca: “Muốn ăn gạo trắng nước trong, vượt qua cửa Ách vào trong Cửa Nhì”. Mà nơi đây còn có món cá Sỉnh Nậm Thia, một trong những món đặc sản quý giá và đầy tự hào của người dân ở Mường Lò.
Địa danh Mường Lò - nơi có dòng Thia trong lành, mà khơi nguồn của nó từ Nậm Hát trên độ cao gần 700m ở Trạm Tấu chảy về. Đến Mường Lò, Nậm Thia lững thững êm trôi bên những cánh đồng lúa rộng thứ hai vùng Tây Bắc. Ngoài việc tưới mát và điều hòa sinh quyển cho vùng lòng chảo Mường Lò, Nậm Thia còn nổi tiếng bởi loài cá quý: cá Sỉnh, một loài cá chỉ ăn rêu đá, đã thành món ăn đặc sản hấp dẫn ở nơi này.
Cá Sỉnh trông gần giống loài cá trôi Ấn Độ nhỏ, điều khác biệt ở chỗ nó có môi đen xanh và dầy. Loài cá này về mùa sinh đẻ thường ngược về nguồn (giống như cá Hồi ở biển) để cùng giao duyên, đẻ trứng sinh nở bảo toàn nòi giống. Nhờ dòng nước xiết đã đẩy lũ cá con dạt về nơi dòng chảy yếu hơn để lớn lên, điều này khiến cá Sỉnh có nhiều ở dòng Thia là thế. Để bắt được cá Sỉnh không phải điều dễ dàng, bởi đây là loài cá rất khoẻ, thích sống nơi nước chảy xiết, sợ tiếng động lạ...
Có rất nhiều cách để bắt cá Sỉnh Nậm Thia, cách truyền thống thì là đi câu. Mồi câu cá Sỉnh chính là giun đỏ nguyên con có rất nhiều ở ven bờ suối cứ nơi nào có mùn đất đùn lên mặt đất pha cát là đẩy nhẹ lưỡi dao xuống, ắt hẳn là bắt được. Giấu lưỡi câu vào sâu chú giun đỏ, thả trôi mồi vào dòng nước xiết, tay nhẹ nhàng chờ “tín hiệu” từ dưới xa, khi cá cắn chỉ cần lắc nhẹ cổ tay là ta có được một chú cá cỡ hai ngón tay từ dưới nước lên bờ. Bên cạnh đó cũng có thể quăng chài để bắt cá Sỉnh. Để quăng chài phải cần đến hai người, ngồi cùng trên một bè mảng được làm bằng tre trôi ở trên dòng nước. Một người đảm nhiệm việc chèo mảng, người còn lại sẽ quăng chài vào nơi tập trung nhiều cá Sỉnh nhất.
Tuy nhiên, phương pháp bắt cá Sỉnh độc đáo nhất vẫn là bằng “chuôm đá” trên Nậm Thia. Lựa những nơi cá Sỉnh tập trung đông, cánh đàn ông dìm mình trong dòng nước xếp những hòn đá lại thành đống, sao cho tạo nhiều khe, nhiều hốc và các “chuôm” này không to quá một vòng chài. Để nhử cá, người ta còn bỏ vào đó xương trâu, bò. Sau vài cơn lũ cá về tập trung ẩn náu đã nhiều, cả phường chài tập trung căng một đoạn dây vắt qua suối, cách một mét lại buộc bẹ chuối tươi, rồi hò nhau xua đuổi cá từ phía hạ lưu lên. Thấy động, cá lao lên phía thượng nguồn, gặp vật lạ là các bẹ chuối lấp lánh, cá chui vào các “chuôm” ẩn trốn. Chỉ chờ có thế, chài được quăng xuống quây kín lấy các “chuôm”, dìm kín chân chì không cho cá lọt ra ngoài, rồi từ từ dỡ từng viên đá ra. Hết chỗ trú, cá Sỉnh chỉ còn đợi người bắt lên bờ, cách làm này không những được nhiều cá (có “chuôm” được 4 - 5 kg) mà còn thú vị là tập trung đông người bắt, tạo một nét sinh hoạt truyền thống của người Thái nơi này.
Xem thêm: Gà Tủa Chùa - Vị thuốc quý của người Hmong
Những con cá Sỉnh thon đỏ, có bộ lườn săn chắc béo ngậy, được chế biến để tiếp khách quý và bè bạn với nhiều món ăn truyền thống. Đơn giản nhất là món “Pa Kính Pỉnh”, là cá Sỉnh tươi thoa muối kẹp bằng gắp tre nướng trên than hồng, khi nào mỡ cá xèo xèo bốc mùi ngầy ngậy trên than, cá vàng đều, mang xuống chấm với muối, chanh, hạt sẻn, gừng. Cầu kì hơn người Thái còn làm món “Pa móôc” để đãi khách. Cá được bỏ ruột, cạo vẩy, dùng gia vị như: Hạt sẻn, ớt, muối, tỏi, gừng tía... giã nhỏ nhồi vào bụng cá, dùng lạt nhỏ buộc kín lại. Toàn bộ cá được bọc trong lá chuối rừng non bằng nhiều lớp, rồi vùi trong tro nóng bên bếp lửa nhà sàn. Vừa vui câu chuyện đường xa, vừa chờ cá chín dỡ ra mâm để uống rượu, mùi thơm của gia vị quyện vào cá, cộng thêm cái mát mơn man bên mâm rượu nhà sàn, chắc hẳn thưởng thức một lần bạn sẽ không bao giờ quên. Ngoài ra, người Thái còn dùng cá Sỉnh để làm các món Pa mẳm (cá mắm), Pa Khính xổm (cá chua), Pa Khính giảng (cá sấy gác bếp)... để ăn dần trong năm, thậm chí trong lễ cưới hỏi của người Thái đen thì cá Sỉnh còn được coi là một trong những lễ vật chính của nhà trai đem dẫn cưới.
Cá Sỉnh được người Thái ở Văn Chấn - Nghĩa Lộ (Yên Bái) coi là món đặc sản đáng tự hào bởi loại cá này chỉ sống duy nhất nơi đây. Cá Sỉnh ưa sống ở nơi nước xiết, mình thon dài, đầu nhỏ, vẩy trắng, lăn tăn như hoa bạc, hai bên lườn ánh xanh. Con nào to nhất cũng chỉ bằng bốn ngón tay, thịt chắc, vị ngọt đậm, thơm, không hề có vị tanh, xương ít lại rất mềm.
Cá sỉnh có thể chế biến thành nhiều món ăn thơm ngon, độc đáo như:
- Pa chen (cá rán): Cá Sỉnh rửa sạch, rán qua, để nguội rồi rán lại lần hai. Khi ăn, khách có thể dễ dàng tước cá thành bốn mảnh theo chiều dọc, chấm với nước chấm trộn chanh, gừng, ớt, hạt sẻn (một loại hạt giống hạt tiêu) thì thơm ngon vô cùng. Thịt của cá dai dai, bùi, thơm, béo ngậy hài hòa.
- Pa pỉnh tộp (cá nướng): Cá Sỉnh mổ phanh sống lưng, ướp gừng, sả, hành, ớt, hạt sẻn..., cùng loại các loại rau thơm, mắc khén và muối rồi ấp lại như cũ. Kẹp con cá bằng những cành tre non rồi đem nướng trên than hồng. Phải hơ và xoay trở nhiều lần để cá không quá lửa. Món này ăn nóng với cơm gạo mới hoặc xôi nếp Tú Lệ thì no mà không ngán. Ngoài ra, để thưởng thức hương vị thơm ngon đặc trưng của cá Sỉnh, chỉ cần nướng cá (không cần ướp gia vị) trên than hồng và ăn nóng là đủ.
- Pa mọ (cá hấp): Cá Sỉnh ướp với hạt sẻn, ớt, sả, gừng. Lấy hoa chuối rừng thái mỏng, ngâm nước cho sạch nhựa rồi trộn đều với gia vị, đặt cá vào giữa, rắc nộm hoa chuối xung quanh rồi lấy hai chiếc bẹ hoa chuối già làm áo, buộc kỹ và hấp chín bằng chõ. Khi chín rắc thêm vừng, lạc giã nhỏ, ăn nóng. Vị bùi thơm của hoa chuối hòa cùng hương vị của cá và gia vị kích thích vị giác và rất lạ miệng.
- Pa sủm: Cá Sỉnh ướp riềng và thính gạo, muối vừa đủ, để 2 - 3 ngày, lúc này cá Sỉnh có mùi thơm và vị chua, có thể om lửa nhỏ cho đến khi cá cứng lại, hoặc nấu canh măng chua. Món này ăn với cơm rất ngon, nhắm rượu càng tuyệt hơn và lâu say.
- Pa giảng: Cá Sỉnh mổ sạch ướp ớt, hạt sẻn, gừng, sấy trên bếp lửa khói cho khô, để dành.
- Pa pho: Là món cá Sỉnh ướp gừng, hạt sẻn, ớt, gói lá dong vùi than.
- Nậm pịa: Ruột cá Sỉnh (không để dính nước) đem chưng với hành, gừng, ớt, hạt sẻn. Dùng để chấm các món chế biến từ cá Sỉnh.
Có thể thấy rằng cá Sỉnh Nậm Thia là một đặc sản vô cùng quý giá của người dân Mường Lò - Yên Bái. Từ những con cá Sỉnh trông rất nhỏ bé nhưng lại có thể chế biến thành rất nhiều những món ăn ngon và bổ dưỡng mang đậm nét ẩm thực truyền thống của người dân tộc Thái, làm say đắm thực khách dù chỉ một lần được nếm thử.